کد مطلب:314369 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:198
درهای قدیمی صحن
در قدیم، صحن حرم حضرت عباس علیه السلام دارای شش در بوده و هر یكی از این درها بر حسب جایی كه در آن قرار گرفته، نام مشخصی داشته و هر كدام به یكی از محله های قدیمی شهر باز می شده است. جنس این درها از چوب مرغوب بوده است. شیخ جعفر الهی درباره ی تاریخ ساخت این درها چنین شعری آورده است:
صحن أبی الفضل رفیع الذری
قد فاخر العرش علا فارتفعا
فیه قباب للفخار ضربت
بفخرها خازنها قد رفعا
أبوابها أمست رجاء المرتجی
و مستجاب دعوة لمن دعا
الق العصا مؤرخا «باب مجد
أذن الله له أن یرفعا»
صحن حرم ابوالفضل پناهگاه و حرمی والاست كه بر عرش تفاخر كرده و بر آن بلندی یافته است،
بر این بنا گنبد افتخاری استوار گردیده و نگهبان این حرم به چنین افتخاری كه نصیبش شده سزامند مباهات ورزیدن است،
درهای این صحن درگاه امید آرزومندان است و جایی است كه در آن دعای دعا كنندگان اجابت شود،
عصای خود بیفكن و این درها را تاریخ بنا بگوی،
این باب مجدی است كه خداوند بلندی و عظمت را برایش خواسته است.
گفتنی است عبارت: باب مجد اذن الله له أن یرفعا به حساب أبجد نمایانگر عدد 1287 است و نشان می دهد درها در این سال ساخته شده است.
به هر روی، این درها عبارتند از:
1- باب القبله؛ از آن روی كه در سمت قبله است بدین نام خوانده اند. در قسمت جلو آن فراخنایی به وسعت 16 متر وجود دارد كه آن را صحن صغیر(صحن كوچك)نامیده اند. بر فراز ایوان این در دو گلدسته ی كوچك است. طول این در به 5 / 4 متر و عرض آن به 3 متر می رسد. این در به روزگار اشغال عراق از سوی انگلستان در سال 1337 هـ. ق و به دست محمد خان بهادر، معاون حكمران انگلیسی عراق، كاپیتان بری، گشوده شده است. یكی از شاعران ماده تاریخ بنا را در این شعر می آورد:
[ صفحه 267]
یا سائلی أرخ «تجد
فتح الطریق محمد»
ای كه از من می پرسی، خود ماده تاریخ بگوی: می یابی كه این راه را محمد گشوده است.
عبارت تجد فتح الطریق محمد به حساب ابجد نمایانگر 1337 است و سال بنا را به تاریخ هجری قمری نشان می دهد.
بر این در دو كتیبه است كه علی بن حسین موسوی بهبهانی آنها را به سال 1340 هـ. ق نوشته است. در پیشانی درگاه نیز صفحه ای مسین، لوزی شكل و تذهیب شده وجود دارد كه بر آن نوشته است: «سلام علیكم طبتم فادخلوها خالدین» [1] .
«بر شما درود پاك و پیراسته اید بدان درآیید و در آن جلو دانه بمانید».
هنگامی كه دولت عراق در 17 جمادی الثانی سال 1373 هـ. ق، 2 فوریه 1953 م. خیابان اطراف صحن را احداث كرد، این درگاه ویران شد و قسمتی از بنای آن نیز در خیابان قرار گرفت. در نصب شده در آن جا نیز به باب صاحب الزمان در غرب صحن انتقال یافت. در همان زمان یكی از زائران در گران قیمتی كه نقش هایی بدیع بر آن تراشیده شده بود، به حرم اهدا كرد و این در، در محل باب القبله نصب شده بر هر یك از لنگه های این در، یك بیت شعر و در زیر آن نام واقف نوشته شده است.
بر لنگه ی نخست این عبارت است:
بباب أبی الفضل اعتصم متمسكا
فما الفضل الا من أبی الفضل یرتجی
یا مفتح الأبواب الواقف خالق زادگان
در حلقه ی در بارگاه ابوالفضل چنگ زن كه فضل و بخشش تنها از ابوالفضل توان آرزو داشت. این گشاینده درها، وقف كننده، خالق زادگان.
بر لنگه ی دیگر نیز این عبارت است:
و من كان بابا للحسین بنا به
له الله باب أن یسد و یرتجی
و الیه المرجع و المآب الواقف خالق زادگان
آن كسی كه باب حسین بوده، خداوند خود او را باب است كه به گاه بسته
[ صفحه 268]
بودن بر آن امید باز شدن است بازگشت همه به سوی اوست واقف: خالق زادگان.
2. باب القبلة الصغیر(باب قبله كوچك): این در سال 1304 هـ. ق در شرق باب القبله گشوده شده؛ ارتفاع آن سه متر و عرض آن نیز سه متر است و حاج محمد صادق شوشتری آن را ساخته است.
3. باب البركة: در شرق صحن قرار دارد، ارتفاع آن 5 متر و عرض آن 3 متر و از درهای قدیم است كه بر نهری كهن منشعب شده از نهر علقمی كه آن را نهر العباس می نامیده اند مشرف بوده است. آثاری از این نهر تا نیمه ی سده ی دوازدهم هجری قمری وجود داشته و از آن تاریخ این آثار هم از میان رفته است. ما اطلاع چندانی از چگونگی از میان رفتن این نهر و آثار آن را نداریم و همین اندازه می دانیم كه در جلوی این درگاه فراخنایی به نام «البركه» وجود داشته و زایران در آن جا آب بر می داشتند و برای آب دادن درختها و نخلهای موجود در صحن حرم از آبی كه آن جا بوده استفاده می شده است. در سال 1345 هـ.ق در آستانه ی جنوبی صحن حرم حضرت ابوالفضل علیه السلام پنج اصله نخل وجود داشته كه بعدها از میان رفته است. بر دری كه اینجا نصب بوده كتیبه ای وجود داشته و بر آن كتیبه این عبارت به چشم می خورد. بانی التعمیر الحاج محمد صادق الاصفهانی سنه 1308 هـ. ق [2] به سال 1376 هـ. ق (1956 م) و در جریان احداث خیابان پیرامونی حرم باب البركه برداشته و به جای آن چند باب دستشویی به هزینه ی حاج علی تقی غیاثی بنا شد. این دستشویی ها، ورودی اش از بیرون صحن بود، پس از احساس خطر نشست آلودگی از آنها به حرم بسته شد. در سال 1389 هـ. ق (1969 م) حاج جعفر كاظمی صباغ به جای این دستشویی ها دستشویی های جدیدی با رعایت معیارهای بهداشتی و تدبیرهای لازم به هدف جلوگیری از نشست آلودگی به پایه ها و دیوارهای صحن احداث شده كه اكنون نیز باقی است.
گفتنی است در 1 / 1 / 1957 به جای باب البركه كه دری دیگر از صحن گشوده شد.
[ صفحه 269]
4. باب السدره؛ این دروازه در ضلع شمال غربی صحن قرار گرفته و به دلیل وجود درخت سدری در آن جا به این نام خوانده شده است. ارتفاع این در به 4 و عرض آن به 3 متر می رسد و بر روی آن این كتیبه به چشم می خورد: «بسم الله الرحمن الرحیم، قال الله تعالی: ان المتقین فی جنات و عیون ادخلوها بسلام آمنین، ولایة علی بن أبی طالب حصنی و من دخل حصنی آمن من عذابی. سنة 1308 هـ. [3] .
ترجمه ی آیه ها: بیات یلمان پرهیزگاران در باغ ها و چشمه ها سارانند به آنان گویند: با سلامت و ایمن در آن جا داخل شوید. ترجمه حدیث: ولایت علی بن ابی طالب دژ من است؛ هر كه به این دژ درآید از كیفر من در امان ماند.
5. باب صاحب الزمان علیه السلام؛ این در كه به تاریخ اول ذی العقعده 1368 هـ.ق (25 آگوست 1949 م) گشوده شده، در سمت غرب صحن واقع است و طول آن به 5 / 4 و عرض آن به 3 متر می رسد. بر این در، این كتیبه دیده می شود:
«بسم الله الرحمن الرحیم، انا أنزلناه فی لیلة القدر - و ما أدراك ما لیلة القدر - لیلة القدر خیر من ألف شهر - تنزل الملائكة و الروح فیها باذن ربهم من كل أمر - سلام هی حتی مطلع الفجر» سنة 1308 هـ. ق» [4] .
«به نام خداوند رحمتگر مهربان. ما آن را در شب قدر نازل كردیم، و از شب قدر چه آگاهت كرد، شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است. در آن شب فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان برای هر كاری كه مقدر شده است، فرود آیند، آن شب تا دم صبح صلح و سلام است».
در میانه ی پیشانی این در، لوحی لوزی شكل است و عبارت «یا مولای یا صاحب الزمان صلوات الله علیك» بر آن نوشته است. در مدخل این در نیز اتاقی است كه از آن برای مركز نیروی برق استفاده می شود.
[ صفحه 270]
6. باب السوق؛ در جنوب غربی باب صاحب الزمان و در فاصله ی 16 متری آن قرار گرفته و مشرف بر بازاری است كه به حرم امام حسین علیه السلام می رسد. طول این در به 5 / 4 متر و عرض آن به 5 / 3 متر می رسد و بر مدخل آن این كتیبه ی كاشی به چشم می خورد:
«یا أیها الذین آمنوا لا تدخلوا بیوت النبی الا أن یؤذن لكم» [5] .
«ای كسانی كه ایمان آورده اید، به خانه های پیامبر در نیایید مگر آن كه شما را اجازه دهند».
«فاخلع نعلیك انك بالواد المقدس طوی»، سنة 1309 هـ». [6] .
«پای افزار بیرون آور كه تو در وادی مقدس طوی هستی».
در جلو این درفراخنایی كوچك و مربع شكل وجود داشته كه پیشتر حوضی برای آب خوردن وجود داشته و همچنین در آن جا چاه آبی و بر پیرامونش نیز شیرهای آبی برای وضو بوده است.
در دوران مرحوم سید مرتضی آل ضیاء الدین تولیت حرم حضرت ابوالفضل علیه السلام، این مكان دستخوش تغییراتی شد تا كتابخانه ی عمومی حرم احداث شود. البته سید مرتضی این در را بست، به جای آن، دری دیگر در مدخل باب صاحب الزمان گشود، حضور را تخریب كرد، چاه را نیز پر كرد و از این مكان به عنوان دفتر طرح آبرسانی كه امتیاز آن را برای خود گرفته بود، بهره جست. این دفتر بعدها محل استقرار ترانس های برق حرم و صحن شد.
پیش تر گفتیم كه در دوره های اخیر دو در دیگر از صحن حرم حضرت عباس علیه السلام گشوده شده است. این دو در عبارتند از:
7. باب العلقمی؛ در مقابل خیابان معروف به شارع علقمی و در شرق صحن قرار دارد. به سال 1375 هـ. ق گشوده شده و بر آن كتیبه هایی نو ساخت. با تاریخ 1374 هـ. ق (1955 م) بعدها به نام باب الرضا معروف شده است.
[ صفحه 271]
8. باب الحسن؛ این دروازه به سال 1373 هـ. ق (1954 م) گشوده شده و در غرب صحن واقع است.
صحن مقدس
یارب این بارگه كیست كه خورشید سما
هر سحرگه كند از خاك درش كسب ضیا
یارب این مرقد پر نور مطهر از كیست؟
كه به تعظیم درش پشت فلك گشته دو تا
یارب این اختر تابان ز كدامین برج است
كه منور بود از رای منیرش بیضا
یارب این گوهر رخشان ز كدامین درج است
كز نظرها همه چون گنج بود ناپیدا
یارب این صحن و رواق و حرم از حضرت كیست
كه ز خاك در او كون و مكان یافت بها
صحن جانبخش ابوالفضل كه در رتبه ی او
عقل و وهمند دو حیرت زده چون من شیدا
این همان صحن شریف است كه از فرط شرف
خادمش را به سر چرخ برین باشد پا
این همان بارگه عرش مثال است كه نیست
گر كنی هندسه جز عرش برینش همتا
گوهر درج امامت، شه جمشید غلام
اختر برج ولایت مه خورشید لقا
ماه تابان بنی هاشم عباس علی
كز غلامی درش فخر كند بر دارا
اندرین صحن مقدس كه بود كعبه ی جان
سعی كن تا كه مقامی به كف آری به صفا
[ صفحه 272]
این همان منظر پاك است كه سرگردان است
چرخ از بهر طواف در او صبح و مسا
از سر شوق اگر پای در این صحن نهی
دستت از غیب بگیرند به هر رنج و عنا
گر تو را رنج به جان باشد این جاست علاج
گر تو را درد به دل باشد این جاست دوا [7] .
صحن أبی الفضل رفیع الذری
قد فاخر العرش علا فارتفعا
فیه قباب للفخار ضربت
بفخرها خازنها قد رفعا
أبوابها أمست رجاء المرتجی
و مستجاب دعوة لمن دعا
الق العصا مؤرخا «باب مجد
أذن الله له أن یرفعا»
صحن حرم ابوالفضل پناهگاه و حرمی والاست كه بر عرش تفاخر كرده و بر آن بلندی یافته است،
بر این بنا گنبد افتخاری استوار گردیده و نگهبان این حرم به چنین افتخاری كه نصیبش شده سزامند مباهات ورزیدن است،
درهای این صحن درگاه امید آرزومندان است و جایی است كه در آن دعای دعا كنندگان اجابت شود،
عصای خود بیفكن و این درها را تاریخ بنا بگوی،
این باب مجدی است كه خداوند بلندی و عظمت را برایش خواسته است.
گفتنی است عبارت: باب مجد اذن الله له أن یرفعا به حساب أبجد نمایانگر عدد 1287 است و نشان می دهد درها در این سال ساخته شده است.
به هر روی، این درها عبارتند از:
1- باب القبله؛ از آن روی كه در سمت قبله است بدین نام خوانده اند. در قسمت جلو آن فراخنایی به وسعت 16 متر وجود دارد كه آن را صحن صغیر(صحن كوچك)نامیده اند. بر فراز ایوان این در دو گلدسته ی كوچك است. طول این در به 5 / 4 متر و عرض آن به 3 متر می رسد. این در به روزگار اشغال عراق از سوی انگلستان در سال 1337 هـ. ق و به دست محمد خان بهادر، معاون حكمران انگلیسی عراق، كاپیتان بری، گشوده شده است. یكی از شاعران ماده تاریخ بنا را در این شعر می آورد:
[ صفحه 267]
یا سائلی أرخ «تجد
فتح الطریق محمد»
ای كه از من می پرسی، خود ماده تاریخ بگوی: می یابی كه این راه را محمد گشوده است.
عبارت تجد فتح الطریق محمد به حساب ابجد نمایانگر 1337 است و سال بنا را به تاریخ هجری قمری نشان می دهد.
بر این در دو كتیبه است كه علی بن حسین موسوی بهبهانی آنها را به سال 1340 هـ. ق نوشته است. در پیشانی درگاه نیز صفحه ای مسین، لوزی شكل و تذهیب شده وجود دارد كه بر آن نوشته است: «سلام علیكم طبتم فادخلوها خالدین» [1] .
«بر شما درود پاك و پیراسته اید بدان درآیید و در آن جلو دانه بمانید».
هنگامی كه دولت عراق در 17 جمادی الثانی سال 1373 هـ. ق، 2 فوریه 1953 م. خیابان اطراف صحن را احداث كرد، این درگاه ویران شد و قسمتی از بنای آن نیز در خیابان قرار گرفت. در نصب شده در آن جا نیز به باب صاحب الزمان در غرب صحن انتقال یافت. در همان زمان یكی از زائران در گران قیمتی كه نقش هایی بدیع بر آن تراشیده شده بود، به حرم اهدا كرد و این در، در محل باب القبله نصب شده بر هر یك از لنگه های این در، یك بیت شعر و در زیر آن نام واقف نوشته شده است.
بر لنگه ی نخست این عبارت است:
بباب أبی الفضل اعتصم متمسكا
فما الفضل الا من أبی الفضل یرتجی
یا مفتح الأبواب الواقف خالق زادگان
در حلقه ی در بارگاه ابوالفضل چنگ زن كه فضل و بخشش تنها از ابوالفضل توان آرزو داشت. این گشاینده درها، وقف كننده، خالق زادگان.
بر لنگه ی دیگر نیز این عبارت است:
و من كان بابا للحسین بنا به
له الله باب أن یسد و یرتجی
و الیه المرجع و المآب الواقف خالق زادگان
آن كسی كه باب حسین بوده، خداوند خود او را باب است كه به گاه بسته
[ صفحه 268]
بودن بر آن امید باز شدن است بازگشت همه به سوی اوست واقف: خالق زادگان.
2. باب القبلة الصغیر(باب قبله كوچك): این در سال 1304 هـ. ق در شرق باب القبله گشوده شده؛ ارتفاع آن سه متر و عرض آن نیز سه متر است و حاج محمد صادق شوشتری آن را ساخته است.
3. باب البركة: در شرق صحن قرار دارد، ارتفاع آن 5 متر و عرض آن 3 متر و از درهای قدیم است كه بر نهری كهن منشعب شده از نهر علقمی كه آن را نهر العباس می نامیده اند مشرف بوده است. آثاری از این نهر تا نیمه ی سده ی دوازدهم هجری قمری وجود داشته و از آن تاریخ این آثار هم از میان رفته است. ما اطلاع چندانی از چگونگی از میان رفتن این نهر و آثار آن را نداریم و همین اندازه می دانیم كه در جلوی این درگاه فراخنایی به نام «البركه» وجود داشته و زایران در آن جا آب بر می داشتند و برای آب دادن درختها و نخلهای موجود در صحن حرم از آبی كه آن جا بوده استفاده می شده است. در سال 1345 هـ.ق در آستانه ی جنوبی صحن حرم حضرت ابوالفضل علیه السلام پنج اصله نخل وجود داشته كه بعدها از میان رفته است. بر دری كه اینجا نصب بوده كتیبه ای وجود داشته و بر آن كتیبه این عبارت به چشم می خورد. بانی التعمیر الحاج محمد صادق الاصفهانی سنه 1308 هـ. ق [2] به سال 1376 هـ. ق (1956 م) و در جریان احداث خیابان پیرامونی حرم باب البركه برداشته و به جای آن چند باب دستشویی به هزینه ی حاج علی تقی غیاثی بنا شد. این دستشویی ها، ورودی اش از بیرون صحن بود، پس از احساس خطر نشست آلودگی از آنها به حرم بسته شد. در سال 1389 هـ. ق (1969 م) حاج جعفر كاظمی صباغ به جای این دستشویی ها دستشویی های جدیدی با رعایت معیارهای بهداشتی و تدبیرهای لازم به هدف جلوگیری از نشست آلودگی به پایه ها و دیوارهای صحن احداث شده كه اكنون نیز باقی است.
گفتنی است در 1 / 1 / 1957 به جای باب البركه كه دری دیگر از صحن گشوده شد.
[ صفحه 269]
4. باب السدره؛ این دروازه در ضلع شمال غربی صحن قرار گرفته و به دلیل وجود درخت سدری در آن جا به این نام خوانده شده است. ارتفاع این در به 4 و عرض آن به 3 متر می رسد و بر روی آن این كتیبه به چشم می خورد: «بسم الله الرحمن الرحیم، قال الله تعالی: ان المتقین فی جنات و عیون ادخلوها بسلام آمنین، ولایة علی بن أبی طالب حصنی و من دخل حصنی آمن من عذابی. سنة 1308 هـ. [3] .
ترجمه ی آیه ها: بیات یلمان پرهیزگاران در باغ ها و چشمه ها سارانند به آنان گویند: با سلامت و ایمن در آن جا داخل شوید. ترجمه حدیث: ولایت علی بن ابی طالب دژ من است؛ هر كه به این دژ درآید از كیفر من در امان ماند.
5. باب صاحب الزمان علیه السلام؛ این در كه به تاریخ اول ذی العقعده 1368 هـ.ق (25 آگوست 1949 م) گشوده شده، در سمت غرب صحن واقع است و طول آن به 5 / 4 و عرض آن به 3 متر می رسد. بر این در، این كتیبه دیده می شود:
«بسم الله الرحمن الرحیم، انا أنزلناه فی لیلة القدر - و ما أدراك ما لیلة القدر - لیلة القدر خیر من ألف شهر - تنزل الملائكة و الروح فیها باذن ربهم من كل أمر - سلام هی حتی مطلع الفجر» سنة 1308 هـ. ق» [4] .
«به نام خداوند رحمتگر مهربان. ما آن را در شب قدر نازل كردیم، و از شب قدر چه آگاهت كرد، شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است. در آن شب فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان برای هر كاری كه مقدر شده است، فرود آیند، آن شب تا دم صبح صلح و سلام است».
در میانه ی پیشانی این در، لوحی لوزی شكل است و عبارت «یا مولای یا صاحب الزمان صلوات الله علیك» بر آن نوشته است. در مدخل این در نیز اتاقی است كه از آن برای مركز نیروی برق استفاده می شود.
[ صفحه 270]
6. باب السوق؛ در جنوب غربی باب صاحب الزمان و در فاصله ی 16 متری آن قرار گرفته و مشرف بر بازاری است كه به حرم امام حسین علیه السلام می رسد. طول این در به 5 / 4 متر و عرض آن به 5 / 3 متر می رسد و بر مدخل آن این كتیبه ی كاشی به چشم می خورد:
«یا أیها الذین آمنوا لا تدخلوا بیوت النبی الا أن یؤذن لكم» [5] .
«ای كسانی كه ایمان آورده اید، به خانه های پیامبر در نیایید مگر آن كه شما را اجازه دهند».
«فاخلع نعلیك انك بالواد المقدس طوی»، سنة 1309 هـ». [6] .
«پای افزار بیرون آور كه تو در وادی مقدس طوی هستی».
در جلو این درفراخنایی كوچك و مربع شكل وجود داشته كه پیشتر حوضی برای آب خوردن وجود داشته و همچنین در آن جا چاه آبی و بر پیرامونش نیز شیرهای آبی برای وضو بوده است.
در دوران مرحوم سید مرتضی آل ضیاء الدین تولیت حرم حضرت ابوالفضل علیه السلام، این مكان دستخوش تغییراتی شد تا كتابخانه ی عمومی حرم احداث شود. البته سید مرتضی این در را بست، به جای آن، دری دیگر در مدخل باب صاحب الزمان گشود، حضور را تخریب كرد، چاه را نیز پر كرد و از این مكان به عنوان دفتر طرح آبرسانی كه امتیاز آن را برای خود گرفته بود، بهره جست. این دفتر بعدها محل استقرار ترانس های برق حرم و صحن شد.
پیش تر گفتیم كه در دوره های اخیر دو در دیگر از صحن حرم حضرت عباس علیه السلام گشوده شده است. این دو در عبارتند از:
7. باب العلقمی؛ در مقابل خیابان معروف به شارع علقمی و در شرق صحن قرار دارد. به سال 1375 هـ. ق گشوده شده و بر آن كتیبه هایی نو ساخت. با تاریخ 1374 هـ. ق (1955 م) بعدها به نام باب الرضا معروف شده است.
[ صفحه 271]
8. باب الحسن؛ این دروازه به سال 1373 هـ. ق (1954 م) گشوده شده و در غرب صحن واقع است.
صحن مقدس
یارب این بارگه كیست كه خورشید سما
هر سحرگه كند از خاك درش كسب ضیا
یارب این مرقد پر نور مطهر از كیست؟
كه به تعظیم درش پشت فلك گشته دو تا
یارب این اختر تابان ز كدامین برج است
كه منور بود از رای منیرش بیضا
یارب این گوهر رخشان ز كدامین درج است
كز نظرها همه چون گنج بود ناپیدا
یارب این صحن و رواق و حرم از حضرت كیست
كه ز خاك در او كون و مكان یافت بها
صحن جانبخش ابوالفضل كه در رتبه ی او
عقل و وهمند دو حیرت زده چون من شیدا
این همان صحن شریف است كه از فرط شرف
خادمش را به سر چرخ برین باشد پا
این همان بارگه عرش مثال است كه نیست
گر كنی هندسه جز عرش برینش همتا
گوهر درج امامت، شه جمشید غلام
اختر برج ولایت مه خورشید لقا
ماه تابان بنی هاشم عباس علی
كز غلامی درش فخر كند بر دارا
اندرین صحن مقدس كه بود كعبه ی جان
سعی كن تا كه مقامی به كف آری به صفا
[ صفحه 272]
این همان منظر پاك است كه سرگردان است
چرخ از بهر طواف در او صبح و مسا
از سر شوق اگر پای در این صحن نهی
دستت از غیب بگیرند به هر رنج و عنا
گر تو را رنج به جان باشد این جاست علاج
گر تو را درد به دل باشد این جاست دوا [7] .
[1] سوره ي زمر آيه ي 73.
[2] باني نوسازي، حاج محمد صادق اصفهاني، سال 1308 هـ. ق.
[3] از «ان المتقين تا آمنين» آيه همان 45 و 46 از سوره ي حجر و باقي مانده ي متن حديث نبوي است و در پايان نيز تاريخ بنا يعني 1308 هـ. ق ذكر شده است.
[4] ..در سوره ي قدر و تاريخ ساخت، يعني سال 1308 هـ.ق.
[5] سوره ي احزاب، آيه ي 53.
[6] سوره ي طه، آيه ي 12.
[7] شعر از ميرزا محمد حسين عنقاء، برگرفته از آيينه ي ايثار.